Kraj słoneczny, gościnny i malowniczy – taki obraz Portugalii wyłania się z kart albumów, przewodników turystycznych i reklam biur podróży. Tymczasem literatura portugalska, powiada Ewa Łukaszyk, nie przyjmuje tego obrazu do wiadomości: to twórczość gorzka, surowa, często gwałtowna, zmagająca się z ciasnotą, brakiem i pustką po dawnej chwale. Wszystko to sprawia, że można ją czytać w kategoriach „stylu późnego” Edwarda W. Saida – stylu, w którym oznaki schyłku i wyczerpania łącza się z przewrotnością.
Mgławica Pessoa jest nie tylko przewodnikiem po literaturze portugalskiej XIX, XX i XXI wieku, lecz również – na tyle, na ile to możliwe – kluczem do zrozumienia Portugalii i jej problemów. Nie zawsze są one wyłącznie lokalne. Ilustrują zagadnienia szersze, aktualne także w odniesieniu do Europy mniejszej, peryferyjnej, nieskutecznej i niewydolnej. Uwikłanie w konteksty kolonialny i postkolonialny zmusza ponadto do przekroczenia europejskich granic.
Książka Łukaszyk jest wyjątkowym, niemal antropologicznym spojrzeniem na kulturę, historię i współczesne problemy Portugalii. Na przykładzie literatury autorka tworzy wizerunek kraju, jakiego nie znamy. Kraju Pessoi i Saramago, Camõesa i Breyner…
„Głównym celem tej książki jest dostarczenie obrazu portugalskiej literatury najnowszej. Skoro już szukamy metafor, można byłoby ją określić mianem Mgławicy Pessoa, gdyż częstokroć rolę jedynego punktu orientacyjnego pełni nazwisko portugalskiego pisarza, bez wątpienia najbardziej rozpoznawalnego twórcy swojego kraju w oczach zagranicznych czytelników”.
– fragment
„Autorka (…) wykazała się niebywałą erudycją i przenikliwością analizy, po raz kolejny dowodząc, że w polskiej iberystyce nie ma sobie równych”.
– Wojciech Charchalis
Ewa Łukaszyk (1972) – literaturoznawczyni, teoretyczka i krytyczka kultury, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się przede wszystkim historią literatury portugalskiej i innych literatur luzofońskich, a także postkolonializmem i humanistyką transkulturową. Autorka ponad dwustu artykułów, szkiców i rozpraw naukowych oraz książek, m.in. Terytorium a świat. Wyobrażeniowe konfiguracje przestrzeni w literaturze portugalskiej od schyłku średniowiecza do współczesności (2003), Pokusa pustyni. Nomadyzm jako wyjście z kryzysu współczesności w pisarstwie José Saramago (2005) czy Imperium i nostalgia. „Styl późny” w kulturze portugalskiej (2015). Obecnie współpracuje z Uniwersytetem w Leiden. Poliglotka, podróżniczka i fotograf.